Römer in Nordrhein-Westfalen - Entdecke die Römer

Wie funktionierte die römische Wirtschaft?

flowconcept — Thu, 23 Feb 2023 13:24:09 +0000

Hoe werkte de Romeinse economie? flowconcept ons 07.02.2024 15:01

door Dr. Raymund Gottschalk

"Pecunia non olet" - "Geld stinkt niet". Dit gezegde zou teruggaan op keizer Vespasianus, die een belasting op het gebruik van openbare toiletten in Rome invoerde. Een gestandaardiseerd valutasysteem was een belangrijke basis voor een uitgebreid handelsnetwerk. Wijn uit Italië, olijfolie uit Spanje en oesters uit de Noordzee vonden hun weg naar het Romeinse Rijnland. Landbouwbedrijven in Neder-Germanië bevoorraadden steden als Keulen en Xanten en het leger.

"Alles heeft zijn prijs in Rome."

Dat zei de dichter Juvenalis, die leefde in de 1e en 2e eeuw na Christus. Als je in de Romeinse tijd iets in een winkel wilde kopen, had je geld nodig. In de Romeinse keizertijd droegen munten het portret van de huidige keizer op de voorkant. Dit betekende dat zelfs voor de uitvinding van televisie en het internet mensen altijd wisten hoe de keizer eruitzag.

Auf dem Bild:

Waardegradaties van belangrijke Romeinse munten aan de hand van het voorbeeld van munten geslagen door keizer Trajanus. Eén gouden aureus (links) komt overeen met de waarde van 25 zilveren denarii (midden), één denarius met vier sestertii (rechts).

Staatliche Museen zu Berlin, Münzkabinett / Dirk SonnenwaldCC BY-NC-SA 4.0

Staatliche Museen zu Berlin, Münzkabinett / Reinhard SaczewskiCC BY-NC-SA 4.0

Staatliche Museen zu Berlin, Münzkabinett / Dirk SonnenwaldCC BY-NC-SA 4.0

Wat gebruikten de Romeinen om te betalen?

Munten waren onmisbaar als betaalmiddel in de Romeinse economie. Ruilen, gebruikelijk onder de bevolking van Germania magna, speelde slechts een ondergeschikte rol. Munten werden gemaakt van goud, zilver of koper of een legering van koper en zink (messing). Een gouden munt werd een aureus genoemd. Eén aureus werd ingewisseld voor 25 zilveren munten, de zogenaamde denarii. Eén denarius was vier koperen sestertii waard. Eén gouden munt was dus 100 sestertii waard. Voor kleinere betalingen werd een sestertius weer onderverdeeld. De dupondius, waarvan er twee de waarde hadden van één sestertius, werd veel gebruikt. Vier asses waren ook één sestertius waard. De kleinste munteenheid, de quadrans, kwam overeen met een kwart as. Een bezoek aan de openbare thermen in Rome kostte één quadrans - een kleine prijs die de meeste mensen zich konden veroorloven.

Sluipende inflatie kan al worden waargenomen in de Romeinse economische geschiedenis. Geld verloor na verloop van tijd zijn waarde. In het geval van Romeinse munten had dit vooral te maken met de zuivere materiële waarde. Munten van edelmetaal werden lichter! Onder keizer Augustus woog de aureus aanvankelijk 8,18 gram, later nog maar 7,79 gram. Keizer Claudius verlaagde opnieuw het gewicht van de gouden munten. In 64 na Christus beval keizer Nero dat de aureus nog maar 7,27 gram moest wegen. Dit betekende dat er nu 21 gouden munten konden worden geslagen uit dezelfde hoeveelheid metaal die eerder voor 20 munten nodig was. De oude, zwaardere, en dus waardevollere, munten werden door de staat ingezameld en omgesmolten.

Auf dem Bild:

De muurschildering (fresco) toont een geldbeurs tussen stapels munten en schrijfgerei (onder). Uit het buitenverblijf van Julia Felix in Pompeji, Nationaal Archeologisch Museum van Napels.

Carole Raddato from FRANKFURT, Germany, CC BY-SA 2.0

Hoeveel verdienden de Romeinen en hoeveel kostte het dagelijks leven?

We weten wat mensen verdienden in sommige beroepen in de Romeinse tijd. In sommige bedrijfstakken waren er zelfs echte topverdieners, afhankelijk van de rang van de opdrachtgever. De artsen aan wie de Romeinse keizers hun gezondheid en hun leven toevertrouwden, werden zeer goed betaald. Er zijn jaarsalarissen van 250.000 of zelfs een half miljoen sestertii bekend voor deze artsen. Militaire artsen daarentegen verdienden slechts evenveel als een normale legionair. In uitzonderlijke gevallen ontvingen entertainers ook zeer hoge salarissen. Keizer Vespasianus, die regeerde van 69 tot 79 na Christus, zou een acteur 400.000 sestertii hebben betaald en twee muzikanten elk 200.000 sestertii bij de opening van een theater.

Auf dem Bild:

Mozaïek met het landbouwjaar, hier het ploegen en zaaien van het veld. Saint-Romain-en-Gal, begin 3e eeuw n.Chr., Musée d'Archéologie Nationale, Saint-Germain-en-Laye.

Carole Raddato from FRANKFURT, Germany, CC BY-SA 2.0

In de hogere sociale klassen werd fysieke arbeid niet langer beschouwd als de ideale manier om geld te verdienen. In de vroeg-Romeinse periode beheerden leden van de hogere klassen hun boerderijen in sommige gevallen nog zelf. Tijdens de keizertijd werd de belangrijkste fysieke arbeid op grote boerderijen in het Middellandse Zeegebied echter verricht door slaven. Het inkomen van de boeren hing af van de opbrengst van hun landgoederen. Volgens de Romeinse schrijver Columella (gestorven rond 70 na Christus) kon een wijngaard 1950 sestertii per lugerum opbrengen. Een lugerum komt overeen met ongeveer 0,25 hectare of ongeveer een derde van een modern voetbalveld. Van een fruitboom wordt gezegd dat hij in een jaar 2000 sestertii opbracht. Volgens een overlevering in de Bijbel (Matteüs 20:1 e.v.) kreeg een dagloner één denarius, of vier sestertii, betaald voor het werken in een wijngaard. Andere geregistreerde daglonen zijn slechts één tot twee sestertii.

Onder keizer Augustus ontving een gewone legioensoldaat 900 sestertii per jaar. Een centurio, die het bevel had over meer dan 100 soldaten, verdiende 13.500 sestertii per jaar. Een prostituee moest over het algemeen tussen 2 asses en een denarius betaald worden voor haar diensten.

Spinnen en weven waren banen die vrouwen uit alle sociale klassen konden doen. Volgens bronnen uit de laat-Romeinse periode verdienden spinsters echter niet erg goed. Niettemin was de productie van kleding erg arbeidsintensief zonder de mechanische productiemethoden die we vandaag de dag kennen. Een tuniek kon 15 sestertii kosten en een paar schoenen 3-4 denarii. Iedereen met een laag inkomen moest een half maandloon uitgeven aan één nieuw kledingstuk. Het is daarom begrijpelijk dat rijkere mensen hun oude kleren doorgaven aan arme mensen uit hun sociale omgeving.

Er zijn enkele prijzen voor voedsel geregistreerd. Vlees was relatief duur. Een varken kostte bijvoorbeeld 5 denarii (= 20 sestertii) en een kip 1-2 sestertii. Vooral op het platteland hielden mensen ook vee voor eigen consumptie en waren ze niet afhankelijk van het kopen van duur vlees. Graan was het belangrijkste basisvoedsel. Het werd niet per gewicht verkocht, maar per volume. Eén zo'n eenheid was de modius, die ongeveer overeenkwam met een emmer van 8,73 liter. Een modius tarwe kostte één denarius. In de stad Rome waren er ook burgers die recht hadden op gratis voedsel uit staatsvoorraden. Ze kregen niet alleen graan, maar ook wijn, olijfolie en varkensvlees. Deze voordelen waren echter niet afhankelijk van inkomen, zoals tegenwoordig, maar waren een voorrecht. Degenen die er recht op hadden, werden opgenomen in aparte lijsten.

Auf dem Bild:

Diverse gereedschappen voor textielproductie (Römisch-Germanisches Museum Keulen).

MHKBD_LK

Auf dem Bild:

Een Romeinse muurschildering (fresco) uit Pompeii toont een haan die naar twee druiventrossen pikt. Nationaal Archeologisch Museum van Napels.

Carole Raddato from FRANKFURT, Germany, CC BY-SA 2.0

De voorbeelden laten zien dat de prijzen uit de Romeinse tijd nauwelijks te vergelijken zijn met de huidige kosten van levensonderhoud. In die tijd moest een ongeschoolde arbeider het grootste deel van de dag werken voor een maaltijd met vlees. De huidige lonen voor fysieke arbeid zijn veel hoger dan in de oudheid.

Welke beroepen oefenden de Romeinen uit?

In de Romeinse tijd waren er veel beroepen die we vandaag de dag nog steeds herkennen. Dit waren bijvoorbeeld arbeiders in bakkerijen en slagerijen of kooplieden. Veel kooplieden boden hun goederen aan op de centrale marktplaats van een Romeinse stad, het zogenaamde forum. In sommige grotere steden werden ook echte winkelcentra gebouwd, waar talrijke winkels gevestigd waren. Indien nodig werden er ook markten opgezet voor speciale behoeften. Een pottenbakker met de naam Servandus was in Keulen gevestigd op de graanmarkt (forum hordia[rium]). Er waren ook markten in kleinere steden en dorpen.

Veel alledaagse voorwerpen die vandaag de dag industrieel worden geproduceerd, werden destijds vervaardigd in gespecialiseerde ambachtelijke werkplaatsen. Uit opgravingen in Neder-Germanië zijn talrijke sporen van kleinere of grotere productiefaciliteiten bekend. Romeinse pottenbakkerijen zijn op veel plaatsen ontdekt, bijvoorbeeld in Keulen of Xanten, in Jülich, Vettweiss-Soller of Aken-Schönforst. In Keulen en Xanten werden onder andere olielampen van klei gemaakt.

Auf dem Bild:

Reconstructie van het Romeinse Keulen in het Römisch-Germanisches Museum Keulen. Het forum (midden) werd aan de westkant afgesloten door een halfronde zuilengalerij.

Nicolas von Kospoth (Triggerhappy), Public domain, via Wikimedia Commons

Auf dem Bild:

De pottenbakker Servandus is bezig met zelfpromotie. Zijn naam staat op de achterkant van een beeldje van de godin Fortuna, gevonden in Keulen. (Römisch-Germanisches Museum Keulen).

MHKBD_LK

Auf dem Bild:

Glazen drinkservies uit de 4e eeuw na Christus, gemaakt in het gebied van de huidige bruinkoolgroeven, uit een graf bij Inden (district Düren).

J.Vogel/LVR-LandesMuseum_Bonn

De pottenbakker Servandus maakte in Keulen kleine beeldjes van lokale godinnen (zogenoemde matrones). Op de achterkant staat het opschrift CCAA IPSE FABRICIUS F(ecit) - wat letterlijk betekent: "Fabricius heeft ze zelf in Keulen gemaakt". De productie en bewerking van glas is gedocumenteerd in Keulen sinds de vroege keizertijd en in enkele Romeinse villa's in het gebied van de Hambach dagbouwmijn (district Düren) in de Late Oudheid.

Sommige beroepen zijn vandaag de dag bijna uitgestorven, omdat de materialen nauwelijks meer worden gebruikt of de technologie is veranderd. In Keulen en Xanten werden bijvoorbeeld van dierenbotten alledaagse voorwerpen gemaakt. In de Romeinse tijd werden veel naalden, maar ook lepels, kammen en mesheften van bot gemaakt. Het looien, dat wil zeggen het verwerken van leer, was een zeer geurintensieve handel. De verse dierenhuiden werden een tijdje in urine geweekt om de vachtharen gemakkelijker te kunnen verwijderen. De leerlooiers verzamelden de urine die voor dit werk nodig was in amforen die langs de straten werden geplaatst voor openbaar gebruik. Zo'n amfoor met een later gemaakte opening voor het opvangen van de urine werd bijvoorbeeld gevonden in Keulen. Voordat deze werd hergebruikt als urinecontainer, werd de amfoor gebruikt om olijfolie van Zuid-Spanje naar Keulen te vervoeren.

Auf dem Bild:

Een andere kijk op recycling: een olieamfoor uit Zuid-Spanje waarin een gat is geslagen voor gebruik als urine-opvangbak. (Römisch-Germanisches Museum Keulen).

MHKBD_LK

Welke producten werden op de Rijn verhandeld?

Auf dem Bild:

Stenen grafmonument in de vorm van een roeiboot voor het vervoer van wijnvaten aan de Moezel, rond 220 na Chr., Rheinisches Landesmuseum Trier.

Carole Raddato from FRANKFURT, Germany, CC BY-SA 2.0

Goederen zoals olie, wijn, vijgen, dadels of vissaus als specerij werden in amforen van het Middellandse Zeegebied naar de Rijn vervoerd. Zelfs bederfelijke waren zoals oesters uit de Noordzee vonden hun weg naar Keulen.

Steengroeves voor de winning van bouwmaterialen waren slechts in enkele gebieden in Neder-Germanië te vinden, bijvoorbeeld in de Eifel (basalt en tufsteen), in het Siebengebirge (trachiet) of op de Liedberg bij Korschenbroich (zandsteen). Dit betekende dat stenen, die in grote hoeveelheden werden gebruikt in steden als Keulen of Xanten, tegen hoge kosten moesten worden vervoerd. De rivieren waren belangrijke transportwegen voor zware ladingen. Grote en zware stenen die in de Romeinse tijd werden gedolven en vervoerd, zijn echter ook ver van de waterwegen te vinden. Ze moesten met karren over de wegen worden vervoerd. Hoewel er enkele particuliere bedrijven actief waren in de bouwsector, werden de meeste steengroeven beheerd door het leger. Het leger was namelijk ook verantwoordelijk voor de bouw van openbare gebouwen en wegen. Lood was een van de delfstoffen die in Neder-Germanië werden gewonnen. Het kwam voor in de Eifel en in het leisteengebergte op de rechteroever van de Rijn (Bergisches Land en Sauerland). In het gebied Gressenich bij Aken werd ook kalamijn gewonnen, een erts waaruit zink werd gewonnen, dat diende voor de productie van messing.

Auf dem Bild:

Lood baar van het 19e legioen uit het Romeinse kamp van Haltern. Gewicht: 64 kg.

LWL/Stefan_Brentführer

De belangrijkste producten van Neder-Germanië waren echter landbouwproducten. Buiten de vruchtbare lösszone, dat wil zeggen in het gebied van de Benedenrijn tot aan de Noordzee, waren veel bodems minder geschikt voor akkerbouw en meer voor weilanden. De mensen hielden daar voornamelijk vee. Paarden waren ook belangrijk voor militair gebruik. Deze werden voor het Romeinse leger gefokt door de Bataafse stam die rond Nijmegen woonde.

Auf dem Bild:

Romeinse muurschildering (fresco) uit het buitenverblijf van Julia Felix (Pompeii).

Carole Raddato from FRANKFURT, Germany, CC BY-SA 2.0

In het zuiden van Noordrijn-Westfalen, vooral in de Zülpicher en Jülicher Börde, zijn grote gebieden bedekt met zeer goede, vruchtbare grond. Al in de Romeinse tijd werden in deze lösszone op grote schaal granen verbouwd. Vooral spelt was belangrijk. Maar ook eenkoren, emmer, gerst, gierst en gewone tarwe werden verbouwd. Eiwitrijke peulvruchten, zoals erwten, tuinbonen en linzen, speelden ook een rol en maakten al in de pre-Romeinse tijd deel uit van het dieet in het Rijnland. Op Romeinse landgoederen werden ook groenten verbouwd. De Romeinen introduceerden onder andere de teelt van komkommers langs de Rijn. Een deel van het fruit werd in gedroogde vorm geïmporteerd, maar er waren ook boomgaarden waarin talrijke soorten fruit groeiden, zoals appels, peren, zoete kersen, kornoeljes, pruimen en perziken. Ook werden er in Neder-Germanië voor het eerst in de Romeinse tijd notenbomen en kastanjebomen aangeplant.

De boerderijen moesten boven op hun eigen behoeften overschotten produceren. De gezinnen produceerden niet alleen voedsel voor zichzelf, maar ook voor de vraag in de steden, civiele nederzettingen en militaire kampen. Ze moesten ook zaaigoed sparen voor het volgende jaar. De steden hadden een bijzonder grote vraag naar voedsel. De tweede grote consument was het leger. Het aantal soldaten dat in Neder-Germanië gelegerd was, was echter zo groot dat er extra graan geïmporteerd moest worden.

Hintergrundbild anzeigen

LVR-APX_FotoAxelThuenkerDGPh

Alle Wege führen nach Rom ….

flowconcept — Thu, 09 Feb 2023 09:16:04 +0000

Alle wegen leiden naar Rome ... flowconcept tir 06.02.2024 17:03

door Dr. Manuela Mirschenz

... dit gezegde stamt eigenlijk uit de Middeleeuwen, maar zelfs de mensen in de Oudheid konden beweren dat elke Romeinse stad - en natuurlijk het centrum van het rijk - via elke geplaveide weg te bereiken was. Een heel netwerk van goed ontwikkelde wegen bedekte het Imperium Romanum. Welke sporen van het Romeinse transportsysteem vinden we vandaag de dag nog? Hoe werden Romeinse wegen aangelegd? En hoe kunnen we ons het gebruik van deze wegen over land en water het beste voorstellen?

Welke Romeinse wegen bestaan vandaag de dag nog?

Hoewel langeafstandswegen, rivierroutes en havens al lang voor de Romeinen bestonden, breidden de nieuwe heersers in de veroverde gebieden de oude paden uit en zorgden ze ervoor dat transport sneller en beter beheersbaar werd. De Romeinen waren meesters in het aanleggen van wegen en creëerden een comfortabel netwerk van langeafstandswegen, die niet alleen gemakkelijk waren voor wielen, hoeven en voeten, maar ook logistiek zeer goed doordacht waren. Kaarsrechte wegen leidden snel van de ene plaats naar de andere. Rivieren werden gebruikt voor zwaar transport. Vooral de Rijn speelde een belangrijke rol als "snelweg" tussen het Alpengebied en de Noordzeekust.

Romeinse wegen zijn relatief gemakkelijk op te sporen voor archeologen, omdat de Romeinen de voorkeur gaven aan goed afgebakende stedelijke en militaire structuren en zeer rechte langeafstandswegen.

Waarschijnlijk de beroemdste van alle Romeinse wegen is de Via Appia, die van Rome naar het 500 kilometer verderop gelegen Brindisi leidde. Zelfs vandaag de dag is het nog mogelijk om vele kilometers langs deze weg te lopen en Romeinse graven te bewonderen aan beide zijden van de kaarsrechte route. Diepe groeven zijn door de eeuwen heen in het oude plaveisel uitgeslepen. Ze zijn het resultaat van de ontelbare paardenkarren en ezelskarren die hier dagelijks rondreden, niet alleen in de Oudheid, maar ook nog tot na de Middeleeuwen. Maar ondanks zijn faam was de Via Appia slechts een van de duizenden Romeinse wegen die door het Romeinse Rijk liepen.

Auf dem Bild:

De Via Appia bij Rome is een van de beroemdste Romeinse langeafstandswegen.

M. Mirschenz

Er zijn ook veel Romeinse wegen bekend in Noordrijn-Westfalen, maar we moeten hier beter kijken. We kunnen vaak aannemen dat een weg die de moderne naam "Romeinse weg" draagt, al in de Oudheid bestond. En aan de hand van de karakteristieke structuren van Romeinse militaire of civiele nederzettingen wordt het verloop van de hoofd- en uitvalswegen bijna automatisch bepaald, zelfs als slechts delen ervan archeologisch zijn opgegraven. In alle gevallen moet worden uitgegaan van de meest directe verbinding - een bijna rechte lijn - tussen twee plaatsen. Soms vereisten natuurlijke obstakels een compromis. Zo werd de langeafstandsweg bij de meanders van de Rijn met zo min mogelijk "bochten" en zo recht mogelijk dicht bij de oevers aangelegd.

Veel Romeinse hoofdwegen werden doorsneden door modern graafwerk. Op de meeste plaatsen kenden de archeologen van tevoren al ongeveer het tracé en waren ze ter plaatse zodra het werk begon. Met moderne prospectiemethoden is het ook mogelijk om de loop van een Romeinse weg aan te tonen zonder opgravingen: Archeologie vanuit de lucht, geo-laserscanning en geomagnetisch onderzoek maken de in het landschap liggende kunstmatige structuren zichtbaar.

Auf dem Bild:

Romeinse langeafstandswegen zoals de “Rijnvallei"- of “Limes”-weg, de "Via Belgica" en de "Agrippa-weg" zijn ook gedocumenteerd in Noordrijn-Westfalen.

Umzeichnung nach verschiedenen Vorlagen: M. Mirschenz

Sommige wegen in Noordrijn-Westfalen gaan terug tot de vroegste ontwikkeling in de Augusteïsche tijd onder de generaal en gouverneur Agrippa. De huidige Bundesstraße 9 is in wezen de Romeinse Rijndalroute, een zeer lange weg die vanuit Italië over de Alpen liep en vervolgens de Rijn volgde vanaf Straatsburg via Mainz, Bonn, Keulen, Xanten en verder stroomafwaarts.

Een andere belangrijke langeafstandsweg, de Via Belgica, is grotendeels verdwenen onder de velden van de vruchtbare lösszone in de Voreifel en in de grote bruinkoolgroeve Garzweiler II. De Via Belgica verbond Keulen met de Atlantische kust, zo'n 400 kilometer verderop, en zorgde ervoor dat civiele nederzettingen als Jülich, Maastricht en Tongeren economisch konden bloeien.

De derde langeafstandsroute die hier wordt uitgelicht is die van Trier naar Keulen. Deze liep door de Eifel, via Bitburg en Zülpich, en is ook op veel plaatsen gedocumenteerd. Er bestonden ook nederzettingen langs deze langeafstandsweg, die als handelscentra profiteerden van de verbinding. Rijke grafvondsten en luxueuze nederzettingen op het platteland wijzen op een bijzondere welvaart.

Wat was er speciaal aan Romeinse wegen?

Romeinse langeafstandswegen werden gekenmerkt door hun vaak kaarsrechte verloop. Voor de straten in de steden namen de Romeinen het oude hippodamische principe of "schaakbordpatroon" over: straten die haaks op elkaar liepen en het stedelijk gebied in rechthoekige eilanden van gebouwen (insulae) verdeelden.

In de niet-stedelijke nederzettingen langs wegen stonden meestal maar een paar huizen naast elkaar, maar deze waren altijd op de weg georiënteerd. De smalle voorkant van een Romeins “strookhuis” vormde de straatgevel. Dit deel van het gebouw huisvestte meestal kleine winkels, werkplaatsen, tavernes en herbergen, zodat reizigers op doorreis hier de belangrijkste goederen en diensten konden vinden. Straten en wegen vormden dus de belangrijkste slagaders van de samenleving.

Romeinse wegen werden met bijzondere zorg aangelegd. De archeologische sporen onthullen een hoog niveau van technische vaardigheid, die was aangepast aan de respectievelijke terreinomstandigheden en behoeften.

In de meeste Romeinse steden waren de straten geplaveid. In Pompeji en Herculaneum hoefden voetgangers hun sandalen niet vuil te maken: Hoge trottoirs omzoomden de geplaveide straten en verhoogde "zebrapaden" dienden om over te steken, waarbij hun uitsparingen ruimte boden aan ezelskarren om te passeren.

Auf dem Bild:

Straten in Pompeji. De veelhoekige stenen platen van het wegdek sloten naadloos op elkaar aan.

Fotos: M. Mirschenz

Auf dem Bild:

Straten in Pompeji. Voetgangers konden van kant wisselen zonder nat te worden door gebruik te maken van "zebrapaden"

Fotos: M. Mirschenz

Auf dem Bild:

Straten en Herculaneum.

Fotos: M. Mirschenz

De wegen zagen er niet overal hetzelfde uit. De bodemgesteldheid, de frequentie van regenval en de beschikbaarheid van materialen bepaalden het ontwerp. In het centrum van Keulen, vlak bij de Dom, kun je een deel van een Romeinse weg bewonderen, die van de haven van de Romeinse stad naar het westen liep. Deze weg maakte deel uit van een rechthoekig wegensysteem dat de Romeinen hier aanlegden. De wegen liepen van oost naar west en van noord naar zuid. Tegenwoordig worden de twee hoofdstraten, de Cardo maximus en de Decumanus maximus, bedekt door de moderne winkelstraten Hohe Straße en Schildergasse. Tot op de dag van vandaag ziet het hele centrum van Keulen er op kaarten een beetje uit als een schaakbordpatroon - nog een Romeinse erfenis van de stad.

Auf dem Bild:

Resten van de Romeinse havenweg in Keulen. Alleen de onderste laag van de funderingen is bewaard gebleven: grote basaltkeien die de ondergrond stabiliseerden

Foto: M. Mirschenz

In streken waar het vaak regent en ondergraving en erosie veel voorkomen, was het bijzonder belangrijk om de wegen goed te verharden. Het blootgelegde deel van de Romeinse weg in Keulen bewijst dat hier veel materiaal en arbeid in is gaan zitten. Alleen de onderste laag basaltstenen, waarmee een stevige basis gevormd werd, is vandaag de dag nog zichtbaar. Verschillende lagen fijner grind en zand werden erop gelegd en vervolgens geplaveid. Het resultaat was een wegdek dat goed berijdbaar was. De dwarsdoorsnede van de weg was licht gebogen, zodat regenwater naar de zijkant kon weglopen en afgevoerd kon worden.

Auf dem Bild:

Schematische dwarsdoorsnede van een Romeinse weg, naar de opbouw van de havenweg in Keulen. Lagen grind en zand en een gesloten wegdek rustten op de ruw afgewerkte funderingen

Umzeichnung: M. Mirschenz

Waarom hadden de Romeinen een goed ontwikkeld wegennet?

Auf dem Bild:

De Tabula Peutingeriana toont het volledige Romeinse langeafstandswegennet in de Late Oudheid.

Quelle: Tabula Peutingeriana.

De verovering van de gebieden ten noorden van de Alpen was vooral een kwestie van militaire veiligheid. Talloze troepen moesten worden verplaatst en gelegerd. En terwijl ze daar gestationeerd waren, moesten de soldaten goed bevoorraad worden. Daarom werden goederen over lange afstanden naar de inzetgebieden geïmporteerd, zelfs rechtstreeks vanuit het moederland Italië. Amforen voor olijfolie en wijn uit het Middellandse Zeegebied zijn ook te vinden in de legioenskampen uit de Augusteïsche tijd in Noordrijn-Westfalen. In Neuss/Novaesium konden archeobotanisten op basis van fruitresten een hele reeks geïmporteerde goederen uit gebieden ten zuiden van de Alpen identificeren. De strategische en snelle verplaatsing van soldaten en hun betrouwbare bevoorrading was daarom het leidende principe voor de uitbreiding van een transportroutenetwerk. Maar uiteindelijk profiteerde ook de burgerbevolking van dit systeem. Het werd veel gemakkelijker om van A naar B te komen. En het was zeer waarschijnlijk dat reizigers, maar ook handelaren, de volgende vicus, dus de volgende nederzetting langs de weg, binnen enkele kilometers bereikten. De Tabula Peutingeriana geeft een indruk van dit uitgebreide netwerk van transportroutes.

Hebben de Romeinen de wegen uitgevonden?

Auf dem Bild:

Wie heeft het uitgevonden? Een verharde weg in de bronstijd-nederzetting Palaikastro op Kreta

Foto: M. Mirschenz

De Romeinen waren niet de uitvinders van de wegen. In Europa dateren de eerste verharde wegen uit de Bronstijd. In het oude Griekenland waren wegen in nederzettingen en verharde langeafstandswegen al wijdverspreid. Deze impuls bereikte ook Italië door culturele contacten tussen de Grieken en Etrusken en door de Griekse kolonisatie in de eerste helft van het eerste millennium voor Christus. De eerste wegen in Italië bestonden waarschijnlijk al voor de mythologische stichting van Rome (753 v.Chr.) en lang voor de Romeinse Republiek. Wegen maakten dus vanaf het allereerste begin deel uit van de Romeinse cultuur en van het "culturele pakket" dat de Romeinen later meebrachten naar de gebieden die ze veroverden.

Voeren Romeinse schepen op de Rijn en andere rivieren?

De waterwegen waren minstens zo belangrijk als de wegen die werden aangelegd om steden over land met elkaar te verbinden. Over de Rijn werden talrijke goederen vervoerd die via de Alpen of zuidwestelijke riviersystemen onze streken bereikten. Dit waren vooral zware transporten met stenen bouwmaterialen en grote amforen. Schepen maakten het mogelijk om zulke zware ladingen in grote hoeveelheden te vervoeren. Stroomafwaarts reizen was ook vrij snel en comfortabel.

Tegen de stroom in reizen was daarentegen moeilijk en meer geschikt voor lichte goederen. De schepen moesten dan worden gejaagd, dat wil zeggen getrokken door paarden, ossen of slaven. Uitgerust met voldoende krachtige roeiers en grote zeilen konden Romeinse schepen zich echter ook vrij goed stroomopwaarts verplaatsen. Vooral de militaire vloot, die in Mainz en Keulen-Alteburg was gestationeerd, moest mobiel zijn en patrouilleren aan de "natte grens".

Voor de legioenskampen van de Augusteïsche periode aan de Lippe, namelijk Oberaden, Anreppen, Dorsten-Holsterhausen en Haltern, moet worden aangenomen dat goederen met platbodems stroomopwaarts werden gesleept. Tot nu toe zijn er nog geen stukken van dit jaagpad archeologisch gedocumenteerd, omdat de rivier door de eeuwen heen van loop is veranderd en oude oeverversterkingen en paden zijn verdwenen. Daarbij komt nog de moderne transformatie van het landschap door de industrialisatie. Het gebruik van een rivierpad lijkt echter logisch, omdat er ten oosten van de Rijn ook geen bevestigde Romeinse wegen zijn en de talrijke zware amforen, die in de Lippe-kampen zijn opgegraven, op die manier daar terecht moeten zijn gekomen.

Auf dem Bild:

Replica van een platbodemschip in het LVR-Archeologisch Park Xanten

MHKBG/W.Schneider

Na de Varusslag in 9 na Christus trokken de Romeinen zich terug uit het gebied op de rechteroever van de Rijn. De Rijn werd de grens en de belangrijkste transportas voor de bevoorrading van Romeinse troepen tussen de rand van de Alpen en de Noordzeekust. Afhankelijk van het deel van de rivier moesten speciale schepen worden gebruikt. In de regio's waar de rivier diep was en de oevers vrij steil en rotsachtig, werden andere schepen gebruikt dan in de regio's waar de oevers ondiep en zanderig waren. Op de ondiepere Benedenrijn en zijn kleine zijrivieren werden voornamelijk platbodemschepen gebruikt, die eenvoudig op de ondiepe oevers konden glijden, vergelijkbaar met veerboten. De vrachtschepen die langs de bovenloop van de Rijn ten zuiden van Keulen voeren, hadden een grotere diepgang en meerden zijdelings aan op de oevers. Dit functionele onderscheid van schepen in zogeheten "Oberländer” (“bovenlanders") en "Niederländer” (“nederlanders") is in de moderne tijd nog steeds te vinden. Voor het overzeese transport naar Groot-Brittannië waren weer andere schepen nodig, die bestand waren tegen de golven op zee. Lange waterroutes vereisten daarom het vaker overladen van goederen.

Hoe zagen Romeinse havens aan de rivier eruit?

De Romeinse rivierhavens zijn niet te vergelijken met de Romeinse havens in de Middellandse Zee, waarvan talrijke oude afbeeldingen bestaan. In principe is de navigatie op rivieren veel veeleisender omdat er rekening moet worden gehouden met speciale stromingsomstandigheden. In de Romeinse steden Keulen (CCAA) en Xanten (CUT) zijn er bewijzen van houten kades waar schepen konden aanleggen. In beide gevallen ging het om zogenaamde parallelle havens, wat betekent dat de schepen aan de zijkant aanmeerden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen vier typen moderne rivierhavens.

Auf dem Bild:

langshaven

Grafik: T. Pfaff, Universität Bonn, nach Schwaderer 1974/ 1975

Auf dem Bild:

driehoekshaven

Grafik: T. Pfaff, Universität Bonn, nach Schwaderer 1974/ 1975

Auf dem Bild:

molenhaven

Grafik: T. Pfaff, Universität Bonn, nach Schwaderer 1974/ 1975

Auf dem Bild:

insteekhaven

Grafik: T. Pfaff, Universität Bonn, nach Schwaderer 1974/ 1975

Auf dem Bild:

Het kanaal, de stootoever en de sliphelling van een rivier bepalen de omstandigheden voor het aan land brengen van schepen.

Grafik: T. Pfaff, Universität Bonn, nach Prominski u. a. 2012

Tot nu toe kan alleen het parallelle haventype met zekerheid worden aangetoond voor de Romeinse periode in Noordrijn-Westfalen. Op onverharde oevers, in ondieper water en aan de zanderige binnenrand van een rivierbocht was het echter alleen mogelijk om met een platbodem aan te meren. Op dichtbevolkte Romeinse locaties aan de Benedenrijn, waar grotere hoeveelheden goederen moesten worden overgeslagen, bijvoorbeeld in de stad Colonia Ulpia Traiana en op alle militaire locaties, gaven de Romeinen de voorkeur aan de stootoever met zijn steil talud als havenplaats. In de buitenbocht van de rivier, waar het water tegen de oever "stuitert", zorgde natuurlijke erosie ervoor dat de haven niet dichtslibde en dat zwaar beladen schepen voldoende vaardiepte hadden.

De exacte aanmeerplaatsen zijn niet altijd archeologisch te verifiëren. De resten van oeverversterkingen, die de stroming rond de havens stabiliseerden, zijn echter nog op veel plaatsen te vinden. Net als tegenwoordig meerden veel rivierschepen waarschijnlijk aan bij drijvende aanlegplaatsen, die flexibel reageerden op verschillende hoog- en laagwaterstanden. Er is geen mogelijkheid om archeologisch bewijs van dergelijke drijvende houten constructies te vinden. Een houten loopplank kon ook dienen voor het laden en lossen, zoals we op veel Romeinse afbeeldingen kunnen zien. De arbeiders liepen met de goederen over de loopplank die van de kade naar het schip was aangelegd.

Tot het begin van de 2e eeuw had het Romeinse Keulen nog een eiland in de Rijn, dat door een rivierarm van de stadsoever gescheiden was. Dit zorgde aanvankelijk voor een natuurlijke stromingsluwte waar schepen in konden varen. Deze Rijnarm verzandde echter al snel, zodat de oostkant van het voormalige eiland als parallelle haven moest dienen.

Bij gebrek aan duidelijke architectonische structuren suggereren relevante vondsten zoals warenetiketten, gewichten en loden visgerei vaak dat er op de betreffende locatie een haven zou kunnen hebben gelegen. Door de voortdurende natuurlijke en door de mens veroorzaakte veranderingen in het rivierlandschap kan het exacte uiterlijk van Romeinse binnenhavens echter niet meer met absolute zekerheid worden gereconstrueerd.

Auf dem Bild:

Aanwijzingen voor Romeinse havenactiviteiten: Romeinse warenetiketten

Fotos: J. Vogel, L. Kornblum, LVR-Landesmuseum Bonn

Auf dem Bild:

Aanwijzingen voor Romeinse havenactiviteiten: en visgerei uit de Rijn voor het legioenskamp in Bonn

Fotos: J. Vogel, L. Kornblum, LVR-Landesmuseum Bonn

Auf dem Bild:

Aanwijzingen voor Romeinse havenactiviteiten: gewichten

Fotos: J. Vogel, L. Kornblum, LVR-Landesmuseum Bonn

Hintergrundbild anzeigen

MHKBG/W. Schneider

Die römische Provinz Niedergermanien

flowconcept — Fri, 03 Feb 2023 13:07:14 +0000

De Romeinse provincie Neder-Germanië flowconcept man 05.02.2024 16:36

door Dr. Raymund Gottschalk

Hoewel de provincie Neder-Germanië ver van Rome lag, aan de noordwestelijke grens van het Imperium Romanum, was het gebied van groot strategisch belang voor de Romeinen. Tienduizenden soldaten waren hier gestationeerd om het Rijk te beschermen tegen de gevreesde Germaanse stammen ten oosten van de Rijn. Het Romeinse leger bewaakte hier echter niet alleen de grens, maar was bovenal een belangrijke machtsfactor in de Romeinse politiek. Welke rol speelde de provincie Neder-Germanië destijds op het wereldtoneel? Welke personen bepaalden de geschiedenis? En hoe stabiel was de vrede in deze regio?

Wat betekent provincie eigenlijk?

De Latijnse term 'provincia' betekende aanvankelijk alleen 'taak', 'ambt' of 'dienst'. Romeinse provincies dienden dus in eerste instantie als administratieve eenheden. In 241 voor Christus wezen de Romeinen het eiland Sicilië, dat ze eerder op de Carthagers hadden veroverd, aan als hun eerste provincie. Dit was de eerste pioniersstap van Rome van een lokale naar een supraregionale macht. Tegen het einde van de Republiek stond het hele Middellandse Zeegebied onder Romeinse heerschappij. En onder de Romeinse keizers strekte het Rijk zich uiteindelijk uit van de provincie Britannia in het noorden tot Aegyptus in het zuiden en van Lusitanië (delen van het huidige Portugal en Spanje) in het westen tot Syrië in het oosten. Sommige van de nieuwe gebieden die in de loop van deze expansie werden veroverd, konden niet lang door de Romeinen worden vastgehouden. De oostelijke grensprovincie Armenië bijvoorbeeld, die aan het begin van de 2e eeuw onder keizer Trajanus werd opgericht, ging al na een paar jaar weer verloren, nadat het Rijk toen al was uitgebreid tot 45 provincies. Neder-Germanië daarentegen was een van de provincies die permanent bestond, hoewel het zeer vaak verstrikt raakte in interne Romeinse geschillen en Romeins-Germaanse conflicten.

Hoe groot zou de Romeinse provincie "Germania" uiteindelijk worden?

Om te begrijpen hoe de Germaanse provincies geografisch gevormd werden, moeten we naar hun voorgeschiedenis kijken. Toen Julius Caesar tijdens de Gallische Oorlogen de Rijn bereikte en zelfs twee keer overstak in 55 en 53 voor Christus, zag hij de rivier al als de grens van zijn veroveringen. De veroverde gebieden op de linkeroever van de Rijn behoorden tot de Romeinse provincie Gallië. Voorlopig echter vestigden de Romeinen deze gebieden niet dicht bij de grens en benutten ze deze ook niet economisch. Dit kwam vooral omdat het gebied inmiddels sterk ontvolkt was na de verwoestende oorlog tegen de Eburonen, die hier eerder hadden gewoond. Er was een gebrek aan inwoners met lokale kennis die konden helpen bij het opbouwen en ondersteunen van de economische infrastructuur. Bovendien richtten de Romeinen hun aandacht de volgende decennia op interne politieke conflicten. Pas meer dan 30 jaar na de dood van Caesar, nadat het einde van de Republiek al was bezegeld, begon de geplande ontwikkeling van de gebieden ten noorden van de Alpen.

Keizer Augustus probeerde hiermee veel verder te reiken dan de oude verdedigingslinies en grote gebieden van de Rijn tot aan de Elbe onder Romeinse controle te brengen.

Auf dem Bild:

Buste van keizer Augustus (Römisch-Germanisches Museum Keulen)

Christoph Wagener, CC BY 3.0

Auf dem Bild:

Hout-en-aarde muur van een militaire nederzetting. Reconstructie LWL-Römermuseum Haltern am See

LWL/B. Tremmel

Vanaf het jaar 12 voor Christus hielpen militaire kampen langs de Lippe bij de beveiliging van de nieuw verworven gebieden, die later deel zouden gaan uitmaken van de door Augustus geplande nieuwe provincie Germanië. Vroege tekenen van civiele activiteiten kunnen bijvoorbeeld worden herkend in het gebied rond het militaire kamp Haltern, waar de eerste pottenbakkerijen al in bedrijf waren. De grootse uitbreidingsplannen van de keizer liepen echter stuk met de beroemde Varusslag in 9 na Christus. Varus was een ervaren bevelhebber. Hij had al drie legioenen aangevoerd als gouverneur in Syrië. In Germanië had hij zelfs vijf legioenen onder zijn bevel. Tijdens de opstand van de Germaanse stamvorst Arminius liep Varus met drie legioenen in een hinderlaag. Deze legioenen - legioXVII, legio XVIII en legio XIX - werden vernietigd. Geconfronteerd met zijn nederlaag pleegde de generaal zelfmoord op het slagveld. Keizer Augustus liet de oorlog aanvankelijk doorgaan. Zijn latere opvolger Tiberius kon als bevelhebber in Germanië aanvankelijk enkele successen boeken. De achterneef van Augustus, Germanicus, nam daarna het bevel over. Germanicus beschikte zelfs over acht legioenen en meer dan 1000 schepen.

Toen keizer Tiberius geen echt succes had met verschillende wraakcampagnes op de rechteroever van de Rijn, beëindigde hij de reeks offensieven in 16 na Christus. De Rijn werd de grens. Van de Alpen tot aan de monding van de Rijn aan de Noordzee was er nu eerst een militair district met de naam Germania. Enkele decennia later ontstonden uit dit gebied de bestuurlijke eenheden Germania inferior (Neder-Germanië) en Germania superior (Opper-Germanië).

Auf dem Bild:

Tiberius, generaal in Germanië en later zelf keizer (Römisch-Germanisches Museum Keulen)

Carole Raddato from FRANKFURT, Germany, CC BY-SA 2.0

Auf dem Bild:

Onder keizer Domitianus werd Neder-Germanië tot provincie verheven

S. Fuis, Römisch-Germanisches-Museum

De grens tussen deze twee Germaanse provincies werd bepaald door een kleine beek, de Vinxtbach, die vanuit het westen door een diep dal in de Eifel stroomt en bij Bad Breisig (Rijnland-Palts) in de Rijn uitmondt. De officiële stichting van de provincie Neder-Germanië vond uiteindelijk plaats rond 85 na Christus onder keizer Domitianus. De provinciehoofdstad was Keulen, dat sinds 50 na Christus de titel van Romeinse kolonie droeg en sinds de Augusteïsche tijd een bloeiend centrum was voor de Ubiërs, die hier door de Romeinen waren hervestigd.

Welke "Germaanse stammen" leefden in de provincie Neder-Germanië?

Veel verschillende stammen worden samengevat onder de term "Germaanse stammen". De Germanen zelf hebben geen teksten over zichzelf geproduceerd, deze zijn allemaal door Romeinse auteurs geschreven. De verschillende Germaanse stammen konden zeer verschillende belangen hebben, sommige waren bevriend met de Romeinen, andere worden als vijanden beschreven. Heel belangrijk voor het ontstaan en de samenstelling van de civiele bevolking in Neder-Germanië was de vroege vestiging van de stam van de Ubiërs onder leiding van de generaal Marcus Vipsanius Agrippa. De Ubiërs woonden oorspronkelijk op de rechteroever van de Rijn, tussen de mondingen van de rivieren Sieg en Main. De stam was al vroeg trouw aan de Romeinen, wat hen een speciale positie gaf onder de Germaanse stammen. Tijdens zijn tweede gouverneurschap verplaatste Agrippa de Ubiërs in 19 voor Christus naar de linkeroever van de Rijn met als doel "de Rijn te bewaken en niet bewaakt te worden", zoals de historicus Tacitus benadrukte. De Ubiërs genoten daarom het volledige vertrouwen van de Romeinen, terwijl ze door hun Germaanse buren in hun thuisregio met argwaan werden bekeken.

Een nieuwe nederzetting, het Oppidum Ubiorum - de nederzetting van de Ubiërs - werd gebouwd in het centrum van de huidige stad Keulen in een gebied dat beschermd was tegen overstromingen.

Er werd ook een centraal heiligdom opgericht in Keulen, de zogenaamde Ara Ubiorum (Altaar van de Ubiërs). Niet alleen de Ubiërs en de bevolking op de linker Rijnoever, maar ook de inwoners van de door keizer Augustus veroverde gebieden op de rechter Rijnoever mochten hier de godin Roma en de keizer vereren. Onder keizer Claudius werd Oppidum Ubiorum in 50 na Christus verheven tot een koloniestad met volledige Romeinse stadsrechten. De vrije inwoners, waaronder afstammelingen van de Ubische kolonisten, voormalige soldaten en nieuwkomers uit vele andere regio's van het rijk, werden zo burgers van Rome. De nieuwe naam van de stad, Colonia Claudia Ara Agrippinensium, verwees naar Agrippina, de invloedrijke vrouw van keizer Claudius. Agrippina was in Keulen geboren.

Slechts een paar jaar na de hervestiging van de Ubiërs in het zuidelijke Rijnland vond er een ander groot hervestigingsprogramma plaats in de regio van de Benedenrijn. Een deel van de Sugambriërs, die op de rechteroever van de Rijn woonden, werden hervestigd in het gebied rond Xanten. Vanaf dat moment noemden ze zichzelf Cugerners. Hier zou ook een koloniestad (Colonia Ulpia Traiana / Xanten) worden gesticht - zij het veel later, rond 100 na Christus.

Auf dem Bild:

Portret van een Ubische vrouw in het Römisch-Germanisches Museum Keulen

Tobias Paul, CC BY-SA 4.0

Wat was het belang van het leger aan de Neder-Germaanse Limes?

Auf dem Bild:

Grafsteen van de soldaat Firmus in het LVR-Archeologisch Park Xanten (kopie)

MHKBD W.Schneider

De bijzondere betekenis van het militaire district Germanië en de daaruit ontstane Germaanse provincies Germania inferior en Germania superior lag vooral in het feit dat hier een bovengemiddeld aantal militairen gestationeerd was. Legioensvestingen en castella lagen dicht bij elkaar langs de buitengrens. Dit moest het land beschermen tegen aanvallen van vijandige Germaanse stammen.

De loyaliteit van de daar gelegerde troepen was een zeer belangrijke machtsfactor voor elke heerser. Als de soldaten niet loyaal waren aan de keizer, dreigde hij de troon te verliezen en dus te sterven. Opstanden braken meestal uit ver weg van de hoofdstad Rome, aan de buitengrenzen van het Imperium Romanum. In 69 na Christus bijvoorbeeld, slechts enkele maanden na de zelfmoord van keizer Nero, liet de gouverneur Vitellius zich in Keulen uitroepen tot keizer. Dit was niet legitiem, omdat er ondertussen een andere heerser in Rome op de troon was gekomen. Om zijn claim te rechtvaardigen nam Vitellius het zwaard van Julius Caesar, dat in de tempel van de god Mars in Keulen werd bewaard. Zo presenteerde hij zichzelf symbolisch als het rechtmatige staatshoofd. De legers in Germanië steunden Vitellius. Ze trokken met hem over de Alpen en deden zijn aanspraak op de macht gelden na verschillende veldslagen.

Tijdens het bewind van Vitellius was er een opstand in Neder-Germanië die ongeveer een jaar duurde en nu bekend staat als de "Bataafse Opstand". De leidende figuur in de opstand was Julius Civilis, die eerder bevelhebber van Romeinse hulptroepen was geweest in het thuisgebied van de Bataafse stam rond Nijmegen/Noviomagus. De Romeinse historicus Tacitus maakt melding van veldslagen bij Bonn, Keulen en Krefeld-Gellep/Gelduba en van de belegering van de legioensvesting Vetera bij Xanten. De dubbele legioensvesting in Vetera viel en werd niet herbouwd onder de nieuw uitgeroepen keizer Vespasianus, de stichter van de Flavische dynastie. Een nieuwe legioensvesting werd pas enige tijd later gebouwd bij de Rijn ten zuiden van de civiele nederzetting, de latere stad Colonia Ulpia Traiana. Het zegevierende zesde legioen werd "beloond" met een stenen legioensvesting in Neuss/Novaesium. De Flavische dynastie wist heel goed hoe ze de loyaliteit van de militairen kon verzekeren.

Auf dem Bild:

IJzeren helmen van een slagveld van de Bataafse Opstand, gevonden bij Krefeld-Gellep

P. Hadasch, Oberhausen; H.-P. Schletter, Museum Burg Linn Krefeld

Auf dem Bild:

Munt met portret van keizer Trajanus, geslagen in Rome in 98 / 99 n. Chr. Op dat moment verbleef de heerser aan de Rijn

Classical Numismatic Group, Inc.

Na het einde van de Bataafse opstand begon het vruchtbare lössgebied ten noorden van de Eifel op te bloeien. Op landbouwgrond werden landgoederen herbouwd of nieuw gebouwd. Onder keizer Domitianus werden in Keulen grote projecten gerealiseerd, zoals de bouw van het Eifelaquaduct of delen van de stadsmuur.

Keizer Nerva stierf in Rome op 28 januari 98 na Christus. Zijn geadopteerde zoon en opvolger Trajanus verbleef op dat moment aan de Rijn. Trajanus ontving het nieuws in Keulen. De nieuwe heerser keerde niet meteen terug naar Rome, maar verbleef aanvankelijk in de provincies aan de Rijn en de Donau. Rond 100 na Christus verhief hij een nederzetting tot stad, Colonia Ulpia Traiana (bij Xanten). Hier ligt vandaag de dag het LVR-Archeologisch Park Xanten.

Hoe overleefde de provincie Neder-Germanië de rijkscrisis van de 3e eeuw?

In de tweede eeuw na Christus heerste er grotendeels vrede aan de Rijngrens, terwijl in het verre oosten van het Romeinse Rijk de Parthen en in het Donaugebied de Marcomannen moesten worden bevochten. In de 3e eeuw werd het hele Imperium Romanum opgeschrikt door zowel interne Romeinse conflicten als vijandige aanvallen. In 235 na Christus werden keizer Severus Alexander en zijn moeder in Mainz vermoord door muitende soldaten. Dit werd gevolgd door de crisisachtige en turbulente periode van de zogeheten "soldatenkeizers", waarvan de meesten door het leger werden uitgeroepen. De verwachtingen die aan de respectievelijke heerser werden gesteld waren daarom hoog. Het was belangrijk voor de soldaten dat de keizer persoonlijk aanwezig was tijdens bijzonder belangrijke militaire campagnes. In 256 na Christus kwam Gallienus, die samen met zijn vader Valerianus regeerde, naar de Rijn en behaalde daar een overwinning op Germaanse stammen. Onder zijn bewind werd in Keulen een nieuw munthuis gevestigd om geld te slaan voor de soldij van het leger. In deze tijd was er ook oorlog in het oosten van het Rijk. Gallienus' vader vocht daar tegen de Perzen en werd gevangen genomen.

Auf dem Bild:

Portret van keizer Gallienus (Römisch-Germanisches Museum Keulen)

Tegelijkertijd waren er opstanden en plunderingen in de Donauprovincies die zich tot in Rome uitbreidden. Keizer Gallienus moest daarom op verschillende plaatsen tegelijk militair optreden. Hij was niet meer in staat om zijn vader Valerianus te bevrijden, die uiteindelijk in Perzisch gevangenschap stierf. De verdediging van de Opper-Germaanse Limes begon af te brokkelen. Sommige forten werden verlaten, niet alleen omdat de Romeinse soldaten capituleerden voor de binnenvallende Germaanse stammen, maar ook omdat er grote ontevredenheid heerste onder het leger. Als gevolg hiervan viel de "gebouwde limes" in Opper-Germanië in 259/260 na Christus en de Romeinen verlieten daar grote gebieden.

Auf dem Bild:

Munt van Postumus, geslagen in Keulen

Universität zu Köln, Historisches Institut, ID1059. Aufnahme durch Oliver Steinert.

In deze periode ontstond er een nieuw machtscentrum in Neder-Germanië. Aan de Rijn waren Germaanse stammen ook Romeins grondgebied binnengedrongen en plunderden dat. Om de riviergrens te beveiligen had Gallienus zijn zoon Saloninus in Keulen achtergelaten met ervaren officieren en adviseurs. Toen een grote groep Germaanse plunderaars probeerde terug te keren naar hun thuisland, werden ze geconfronteerd en verslagen door een hoge officier genaamd Postumus. De Romeinse soldaten verdeelden vervolgens de buit van de rooftocht onder elkaar en riepen Postumus uit tot keizer. Saloninus werd gedood. Zo'n illegale troonsbestijging staat bekend als usurpatie. Postumus had aanvankelijk veel succes. Hij stichtte zijn eigen deelstaat in het westen op, het zogenaamde Gallische Rijk, met Keulen als hoofdstad. De usurpator Postumus regeerde korte tijd over grote delen van Germanië, Gallië, Hispania, Britannië en Raetië. Vandaag de dag zijn dit grote delen van West-Europa ten westen van de Rijn en de Alpen tot aan Spanje en Portugal, evenals Noord-Engeland tot aan de Muur van Hadrianus.

Ongeveer tien jaar nadat Postumus de macht had gegrepen, brak er in 269 na Christus een opstand tegen hem uit in Mainz. Postumus wist deze couppoging met succes neer te slaan. Maar toen hij zijn soldaten wilde verbieden zichzelf te belonen door de stad te plunderen, werd hij door zijn eigen mannen gedood. Onder zijn opvolgers bestond het Gallische Rijk nog maar een paar jaar en werd het niet langer bestuurd vanuit Keulen, maar vanuit Trier. Onder Constantijn de Grote zou Trier ook belangrijker worden dan Keulen als keizerlijke hoofdstad.

In het begin van de 4e eeuw kreeg de provincie Neder-Germanië een nieuwe naam. Het heette niet langer Germania inferior, maar Germania secunda en maakte deel uit van een grotere bestuurlijke eenheid, het diocees Gallië. Volgens een bron uit de Middeleeuwen veroverden de Franken Keulen in 459 na Christus. Deze datum markeert het einde van de Romeinse heerschappij in het Rijnland en het huidige Noordrijn-Westfalen.

Hintergrundbild anzeigen

Bad Münstereifel - Iversheim

flowconcept — Tue, 13 Jul 2021 12:33:23 +0000

Bad Münstereifel - Iversheim flowconcept tor 20.01.2022 14:02

Kalkarer Weg
53902 Bad Münstereifel
Tyskland

N 50°35'14" E 6°46'19"

Link

/nb/bad-munstereifel-iversheim

Text

De archeologische resten van de Romeinse kalkoven uit de 1e tot de 3e eeuw bewijzen ook naar huidige maatstaven industriële kalkproductie van het Romeinse leger. Een aantrekkelijk informatiecentrum toont de drie bewaard gebleven ovens, diverse modellen en afgietsels van Romeinse vondsten. De vereniging Dorfverschönerungsverein Iversheim e. V. bedrijft het informatiecentrum en biedt naast de reguliere openingen een gevarieerd programma aan.

Foto:

Een brandoven van de Romeinse kalkoven in het informatiecentrum van Iversheim

Kalkovens en werkplaatsen van het 30e legioen uit Xanten

Toegankelijkheid: openbaar

Romeinse highlights in de buurt

www.bad-muenstereifel.de

Romeinse highlights in Noordrijn-Westfalen

Nog meer aanbiedingen vinden

Alle Limes-gemeenten in Noordrijn-Westfalen

Een overzicht van alle gemeenten

Neuss-Reckberg

flowconcept — Tue, 13 Jul 2021 12:07:38 +0000

Neuss-Reckberg flowconcept tor 20.01.2022 13:56

Am Reckberg 11
41468 Neuss
Tyskland

N 51°10'13" E 6°46'40"

Link

/nb/neuss-reckberg

Text

De combinatie van een klein fort en een wachttoren is aan de Neder-Germaanse Limes alleen hier op de Reckberg aangetroffen. Het ensemble bestond van het begin van de 2e tot het midden van de 3e eeuw n.Chr. en was bedoeld ter controle van het verkeer te land en te water. Dicht bij de oorspronkelijke locatie staat de vandaag niet meer helemaal bij de tijd passende reconstructie van een Romeinse wachttoren.

Bild:

Ook de gereconstrueerde wachttoren van Reckberg, aan de huidige loop van de Rijn, verduidelijkt nog zijn antieke functie.

Klein fort en wachttoren Reckberg

Toegankelijkheid: openbaar en privé

Opmerking:
De vindplaatsen van het UNESCO Werelderfgoed Neder-Germaanse Limes (NGL) zijn allemaal gekenmerkt door een zeer goed behoud. De archeologische structuren liggen in de regel beschermd in de grond en zijn slechts hier en daar bovengronds zichtbaar. Tot nu toe vindt men maar een paar punten met informatie over de geschiedenis en de betekenis van deze plaats. Er wordt echter al gewerkt aan een volledige toegang tot de vindplaatsen door middel van educatieve programma's en presentaties.

Romeinse highlights in de buurt

www.kuladig.de

Romeinse highlights in Noordrijn-Westfalen

Nog meer aanbiedingen vinden

Alle Limes-gemeenten in Noordrijn-Westfalen

Een overzicht van alle gemeenten

Bonn - Cluster "Kottenforst Süd"

flowconcept — Tue, 13 Jul 2021 12:29:13 +0000

Bonn - Cluster "Kottenforst Süd" flowconcept tor 20.01.2022 13:44

Kottenforst
53121 Bonn
Tyskland

N 50°40'29" E 7°4'5"

Link

/nb/bonn-cluster-kottenforst-sud

Text

Het zuidelijke Kottenforst diende het Romeinse leger een tijdlang als manoeuvregebied. In totaal konden hier 12 oefenkampen uit de periode tussen de 1e en 2e eeuw worden aangetoond. Hun aarden wallen zijn deels nog herkenbaar. Wandelpaden, bijvoorbeeld bij Villiprott of bij Heiderhof, verlopen door het voormalige manoeuvregebied.

Foto:

Foto van een wegsteen in het zuidelijke Kottenforst.

12 oefenkampen

Toegankelijkheid: privé en openbaar

Romeinse highlights in Noordrijn-Westfalen

Nog meer aanbiedingen vinden

Alle Limes-gemeenten in Noordrijn-Westfalen

Een overzicht van alle gemeenten

Dormagen

flowconcept — Tue, 13 Jul 2021 12:13:36 +0000

Dormagen flowconcept tor 20.01.2022 12:29

Paul-Wierich-Platz 1
41539 Dormagen
Tyskland

N 51°5'36" E 6°50'29"

Link

/nb/dormagen

Text

Sinds de jaren '80 van de 1e eeuw tot ongeveer 161 n.Chr. stond in het huidige Dormagen een Romeins ruiterfort. Hier kon voor het eerst aan de Neder-Germaanse Limes het bestaan van zogenaamde potstallen en dus de huisvesting van paarden worden aangetoond. Nadat het kamp door brand was verwoest, werd in een van de hoeken van het voormalige fort een kleine versterking gebouwd, waarbij gebruik werd gemaakt van de vroegere verdedigingsmuur die tot ongeveer 430 n.Chr. heeft bestaan. Ook vandaag nog is de structuur van het voormalige ruiterfort duidelijk zichtbaar in het stadsbeeld.

Foto:

De bestrating voor het oude stadhuis midden in de binnenstad van Dormagen toont het verloop van de Romeinse kampmuur

Hulpfort Durnomagus, Burgus

Toegankelijkheid: openbaar en privé

Romeinse highlights in Noordrijn-Westfalen

www.dormagen.de

Alle Limes-gemeenten in Noordrijn-Westfalen

Noch mehr Angebote finden

Alle Limes-gemeenten in Noordrijn-Westfalen

Een overzicht van alle gemeenten

Kleve-Keeken

flowconcept — Tue, 13 Jul 2021 09:01:51 +0000

Kleef-Keeken flowconcept tor 20.01.2022 12:15

Düffelgaustraße 42
47533 Kleve
Tyskland

N 51°50'36" E 6°4'43"

Link

https://www.forum-arenacum.de/

Text

Op een strategisch belangrijke plaats aan het begin van het zogenaamde Bataveneiland tussen de splitsing van de Rijn en de Waal werd in 2016 een complex met dubbele grachten van een groot dagmarskamp geïdentificeerd. De exacte datering is tot nu toe niet bekend. Een eventuele constructie in het kamp zou van hout kunnen zijn geweest. Aan de Neder-Germaanse Limes is slechts één ander kamp met een dubbele gracht bekend (Till-Kapitelshof).

Foto:

Panorama in de richting van het vroegere kampterrein

Marskamp

Toegankelijkheid: privé

Romeinse highlights in de buurt

www.forum-arenacum.de

Romeinse highlights in Noordrijn-Westfalen

Nog meer aanbiedingen vinden

Alle Limes-gemeenten in Noordrijn-Westfalen

Een overzicht van alle gemeenten

Kleve-Reichswald

flowconcept — Tue, 13 Jul 2021 10:03:36 +0000

Kleef-Reichswald flowconcept tor 20.01.2022 11:52

Nimweger Straße 96
47533 Kleve
Tyskland

N 51°47'26" E 6°6'51"

Link

/nb/kleef-reichswald

Text

In de buurt van Kleef-Reichswald is over een totale lengte van 1,5 kilometer een deel van de Romeinse Limesweg aangetoond. Deze weg was de belangrijkste verbinding tussen de centrale steden Xanten en Nijmegen (NL). Het weglichaam van de Limesweg is hier op een aantal plaatsen nog bewaard gebleven tot een dikte van 0,75 m en een breedte van 8,2 m. Het is een van de best bewaard gebleven delen van de Neder-Germaanse Limes.

Foto:

Blik op de weg en het fietspad langs de voormalige Limesweg (in het veld)

Deel Limesweg

Toegankelijkheid: privé en openbaar

Romeinse highlights in de buurt

www.forum-arenacum.de

Romeinse highlights in Noordrijn-Westfalen

Nog meer aanbiedingen vinden

Alle Limes-gemeenten in Noordrijn-Westfalen

Een overzicht van alle gemeenten

Bedburg-Hau

flowconcept — Tue, 13 Jul 2021 10:08:37 +0000

Bedburg-Hau flowconcept tor 20.01.2022 11:38

Sommerlandstraße 71
47551 Bedburg-Hau
Tyskland

N 51°46'36" E 6°14'23"

Link

/nb/bedburg-hau

Text

In totaal zeven legerkampen en een hulpfort geven aan dat zich hier in de eerste helft van de 1e eeuw en het begin van de 2e eeuw een van de belangrijkste legerplaatsen van de Neder-Germaanse Limes heeft bevonden. De terreinen van de kampen zijn deels overbouwd en worden nu voornamelijk agrarisch gebruikt. Tegenwoordig is het gebied via de Sommerlandstraße ook goed toegankelijk voor fietsers.

Foto:

Panorama over het voormalige militaire terrein

Hulpfort tijdelijke kampen, vicus Till-Steincheshof

Toegankelijkheid: privé, openbaar, overig

Romeinse highlights in Noordrijn-Westfalen

Nog meer aanbiedingen vinden

Alle Limes-gemeenten in Noordrijn-Westfalen

Een overzicht van alle gemeenten